تاثیر روابط در داوری جوایز ادبی

 فکر می‌کنم در جهان ارتباطات و شبکه‌های مجازی و شخصی‌شدن رسانه‌ها و تبلیغات به هیچ رو نمی‌توان از تاثیرگذاری روابط بر هیچ حوزه‌ای چشم‌‌پوشی کرد. وادی هنر و ادبیات هم از این امر مستثنی نیست. طبیعی است که در درجه نخست، گروه دوستان و آشنایان یک هنرمند و نویسنده، متوجه اثر او می‌شوند و بعد به دست مخاطبان عمومی‌تر می‌رسد. اگر آوازه آن کتاب و اثر، دهان به دهان بچرخد که گویا جوایز ادبی در این آوازه، موثر و دارای قدرت هستند و بر کتاب‌ها نور می‌تابانند تا به دست باقی مخاطبان هم می‌رسد. پس به خاطر این قدرت، جوایز ادبی نیاز به مراقبت از اعتبارشان دارند. یک جایزه چه هنگام معتبر است؟ هنگامی که بر اساس عیارها داوری کند و نه روابط.

و خب حاشیه‌ای که اغلب جوایز ادبی در این سال‌ها دچارش بوده‌اند این بوده که روابط دخیل بوده‌اند. البته کتاب‌هایی هم بوده‌اند ؛ غیر قابل انکار. کتاب‌هایی که معمولا یک سر و گردن از باقی رقبا بالاتر بودند. کمتر جایزه‌ای این خطا را می‌کند که چنین آثاری را انکار کند؛ این گفته من نمونه‌های بی‌شمار دارد؛ مجموعه داستان «برف و سمفونی ابری» پیمان اسماعیلی و « زندگی مطابق خواسته تو پیش می‌رود» امیرحسین خورشیدفر، شاهدانی بر این مدعا هستند. اما سلیقه هیات داوران و شبکه روابط دوستی‌ها معمولا گریبان کارهایی را می‌گیرد که کمی لب مرز هستند و این اتفاق هم بارها و بارها دیده شده است که کاری حذف شده یا کاری به زعم دیگران، بی‌هوده بالا آمده.

اما آیا فقط شبکه دوستی‌ها منجر به تغییر آرای هیات داوران می‌شود، یا سویه‌های سیاسی هم موثر هستند. مثلا چرا کار فرشته نوبخت و مهدی یزدانی‌خرم در جایزه شهید غنی‌پور فقط تا مرحله نامزدی می‌روند؟ چرا این جایزه ادبی تا کنون به هیچ نویسنده‌ی مستقلی نرسیده و میزان خطایش در این زمینه، فقط در حد نامزدی نویسنده‌های مستقل بوده است؟

یا بر عکس، چرا رمان «شطرنج با ماشین قیامت» حبیب احمدزاده که به نظرم یکی از بهترین رمان‌های جنگ است، اصلا در جوایز خصوصی و مستقل دیده نمی‌شود؟ در حوزه‌های دیگر هنر، مثل تئاتر و سینما ما با جشنواره‌های موضوعی مواجهیم. اما در حوزه ادبیات، بی‌آنکه به تفکیک موضوعی آثار اشاره شود، تفکیک جناحی در داوری‌ها صورت می‌گیرد. در چنین شرایطی بدیهی است که روابط و دوستی‌ها بر داوری‌ها تاثیر می‌گذارد. و اصلا آیا شما به یاد دارید که جایزه‌ای ادبی در سال‌های اخیر یک نویسنده را کشف و به جامعه ادبی معرفی کرده باشد؟

من به یاد ندارم. و فکر می‌کنم بیشترین تاثیر دوستی ها در مرحله غربال و انتخاب آثار برای ورود به مرحله نهایی داوری اتفاق می‌افتد. چون در این مرحله، ما معمولا با یک فرم نظرسنجی مواجهیم که برای 40 یا 50 نفر فرستاده می‌شود و لیست آثار منتشر شده در آن سال، برای نظرسنجی فرستاده می‌شود. در جایزه گلشیری که چنین بود. در جایزه احمد محمود هم گویا چنین است. در این مرحله نخست ، چون از سوی جایزه برای انتخاب و داوری آثار هزینه نمی‌شود و از سیستم نظرسنجی استفاده می‌کنند، طبیعی است که این افراد همه آثار را نخوانده‌اند و بدیهی است که آثار دوستان‌شان را به لطف هدیه دست کم، بیشتر دیده‌اند. پس عده‌ای که وارد این چرخه دوستی‌ها و روابط نیستند، از همان ابتدا از داوری حذف می‌شوند. و من فکر می‌کنم اغلب جوایز از همین مرحله آسیب می‌بینند. این اتفاقی است که در داوری تک داستان نمی‌افتد.

---------------------------------------------------------------------------

این یادداشت را در پاسخ به سوال یاسر نوروزی و روزنامه هفت صبح نوشته‌ام که آیا روابط بر داوری جوایز ادبی تاثیرگذار است؟ و در هفت صبح به تاریخ، 23 مهر 97 منتشر شده است.